Przestępstwa ścigane z urzędu: co to znaczy?

W polskim systemie prawnym większość przestępstw ściganych jest „z urzędu” - bez konieczności składania przez pokrzywdzonego odpowiedniego wniosku. W niniejszym artykule wyjaśnimy Państwu, co to znaczy postępowanie wszczęte z urzędu, jakie sprawy nie wymagają złożenia wniosku o ściganie i jak taki proces przebiega.

Co to znaczy „postępowanie wszczęte z urzędu”?

Pojęcie postępowania wszczętego z urzędu, czy też sprawy z urzędu może dotyczyć nie tylko spraw karnych, ale także postępowań administracyjnych. Niniejszy artykuł skupiać się będzie jednak na tej pierwszej grupie.

W świetle prawa karnego sprawa z urzędu oznacza postępowanie wszczęte bezpośrednio przez organy państwowe m.in. policję lub prokuraturę - na podstawie informacji o popełnieniu przestępstwa, niezależnie od woli osób pokrzywdzonych. Źródło takiej informacji może być dowolne: od anonimowego zgłoszenia po telewizyjny reportaż lub artykuł w internecie. W takich przypadkach, jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, stanowi to podstawę do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, podczas którego organy ścigania podejmują czynności prowadzące do weryfikacji:

• czy rzeczywiście doszło do popełnienia czynu zabronionego;
• okoliczności popełnienia przestępstwa;
• tożsamości sprawcy.

Dopiero potem następuje skierowanie sprawy do sądu poprzez wniesienie aktu oskarżenia.

Kiedy prokurator lub policja wszczynają postępowanie z urzędu?

Z zasady, przestępstwa ścigane z urzędu to te, które w największym stopniu zagrażają porządkowi społecznemu. Zgodnie z artykułem 10. Kodeksu postępowania karnego (z dnia 19 kwietnia 1969 r.):

§ 1. Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia - o czyn ścigany z urzędu.

Mówiąc krótko - postępowanie z urzędu jest „domyślną” formą wszczynania postępowania przygotowawczego. Wyżej wskazany przepis wskazuje na regułę zwaną zasadą legalizmu. Odnosi się ona zarówno do przestępstw ściganych z urzędu, bez względu na to czy są ścigane z urzędu bezpośrednio, czy tryb ten uzależniony jest od złożenia odpowiedniego wniosku. Wyjątkiem są te czyny, które ścigane są z oskarżenia prywatnego.

Do przestępstw publicznoskargowych bezwarunkowy - czyli ściganych z urzędu nie wymagających złożenia wniosku - zalicza się, między innymi, kradzieże o wartości powyżej 800 zł (z wyjątkiem kradzieży popełnionej na szkodę osoby najbliższej), pobicia, oszustwa (z wyjątkiem czynu popełnionego na szkodę osoby najbliższej), czy prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości.

Trzeba jednak zaznaczyć, że istnieje także grupa czynów zabronionych, które również ścigane są z oskarżenia publicznego - lecz tylko po złożeniu odpowiedniego wniosku przez właściwy podmiot lub zezwolenia na ściganie właściwego organu. W tym przypadku postępowanie przygotowawcze prowadzone jest przez prokuraturę lub policję jednak nie może tego zrobić bez wniosku odpowiedniego podmiotu.

Tak dzieje się na przykład w sytuacji, gdy dochodzi do kradzieży popełnionej na szkodę osoby najbliższej. Kradzież stanowi przestępstwo publicznoskargowe, natomiast biorąc pod uwagę, że sprawcą jest osoba najbliższa pokrzywdzonego, a spór pomiędzy najbliższymi może zakończyć się bez ingerencji organów ścigania. Podobnie złożenie wniosku o ściganie ma miejsce przykładowo przy przestępstwie groźby karalnej, bez znaczenia wtedy jest, czy przestępstwo zostało popełnione na szkodę osoby najbliższej.

Mamy też w Kodeksie karnym grupę przestępstw, w przypadku których organy państwowe  co do zasady nie mogą samodzielnie wszcząć postępowania przygotowawczego - są to tzw. przestępstwa prywatnoskargowe. Tutaj cała inicjatywa spoczywa w pełni po stronie pokrzywdzonego, który samodzielnie składa akt oskarżenia, wraz z dowodami świadczącymi o popełnieniu czynu zabronionego i staje się oskarżycielem prywatnym. Oskarżyciel może wszcząć lub wstąpić do postępowania, jeżeli wymaga tego interes społeczny Do tej grupy można zaliczyć, chociażby, zniesławienie czy znieważenie.

Wszczęcie postępowania z urzędu - czy może je wszcząć osoba pokrzywdzona?

Warto podkreślić, że jeśli osoba pada ofiarą przestępstwa ściganego „z urzędu” przysługuje jej prawo złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa i żądania ścigania sprawcy.

Przedstawiony wniosek będzie wtedy stanowił dla prokuratora/Policji podstawę do podjęcia postępowania przygotowawczego, a potem - skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.

Jeśli mają Państwo wątpliwości, jaki charakter ma dotycząca Państwa sprawa karna - prawnik Toruń je rozwieje i pomoże zarówno osobom pokrzywdzonym przestępstwem, jak i tym, którzy poszukują obrońcy.

Źródła: arslege.pl, infor.pl