Sąd gospodarczy: czym jest i czym się zajmuje?

Procesy w sprawach pomiędzy przedsiębiorcami toczą się nieco innym tokiem, niż w przypadku spraw cywilnych. W poniższym artykule wyjaśnimy, czym zajmuje się tak zwany sąd gospodarczy oraz jak przebiega - zgodnie z literą prawa - właściwe postępowanie.

Co to jest sprawa gospodarcza: definicje

Pojęcie sprawy gospodarczej można wywodzić z art. 458(2) § 1 pkt 1 kodeksu postępowania cywilnego. Obejmuje ona przede wszystkim sprawy wynikające ze stosunków cywilnych, których stronami są przedsiębiorcy, a kwestia sporna - dotyczy działalności gospodarczej stron. Istnieją oczywiście wyjątki od tych trzech kryteriów, które wskazane zostały przez ustawodawcę w § 2 powyższego artykułu.

Status przedsiębiorcy został bliżej określony w art. 43(1) k.c., według którego jest on osobą fizyczną, osobą prawną lub jednostką organizacyjną, o której mowa np. w art. 33(1) § 1 k.c., prowadzącą we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Warto także przybliżyć definicję działalności gospodarczej, zapisaną w ustawie Prawo przedsiębiorców. Jest to zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły.

Uwaga - ustawa wyklucza z tej definicji wytwórczą działalność rolniczą. Jednak na gruncie cywilnoprawnym rolnik również jest, z reguły, traktowany jako przedsiębiorca - więc i jego sprawa może być rozpatrywana przez wydział gospodarczy sądu.

Czym się zajmuje "sąd gospodarczy"?

Sformułowanie „sądu gospodarczego” w rzeczywistości oznacza wydział gospodarczy w sądach rejonowych czy okręgowych. O tym, czym zajmuje się wydział gospodarczy sądu także przeczytamy we wspomnianym art. 458(2) § 1 k.p.c. Wymienia on między innymi sprawy:

• wynikające ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej;
• wynikające ze stosunku spółki;
• przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub o naprawienie szkody z tym związanej oraz o zakazanie albo ograniczenie działalności zagrażającej środowisku;
• wynikające z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych;
• wynikające z umów leasingu;
• przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, także posiłkowo lub solidarnie, z mocy prawa lub czynności prawnej;
• z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego.

Jak Państwo widzą - niektóre z wymienionych kategorii spraw gospodarczych nie wymagają, aby obie strony były przedsiębiorcami: dotyczy to na przykład umów leasingowych oraz budowlanych.

Co ważne - sądy gospodarcze prowadzą także postępowania pomiędzy stronami, które już zaprzestały prowadzenia danego przedsiębiorstwa - ale których sprawa dotyczy ich dawnej działalności.

W kodeksie postępowania cywilnego znajdziemy także wyszczególnione dwie kategorie spraw, którymi tak zwany „sąd gospodarczy” się nie zajmuje. Chodzi o:

• sprawy o podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej;
• sprawy o wierzytelności nabyte od osoby niebędącej przedsiębiorcą.

Właściwość „sądu gospodarczego"

Wiedząc, czym jest sprawa gospodarcza w rozumieniu kodeksu postępowania cywilnego i jakie kategorie sporów obejmuje - warto wyjaśnić, jaka jest właściwość „sądu gospodarczego”. A mówiąc poprawnie - wydziału gospodarczego sądu powszechnego.

Wbrew dość częstemu przekonaniu, „sąd gospodarczy” nie stanowi bowiem odrębnego sądu, a jest on po prostu jednym z podstawowych wydziałów sądów rejonowych i okręgowych. Nie zmienia to jednak faktu, że wiele czynników wpływa na to, do wydziału którego sądu gospodarczego, trafi dana sprawa. Zależy to od właściwości: miejscowej oraz rzeczowej.

Właściwość miejscowa

Określa ona obszar, dla którego dany sąd jest właściwym do rozstrzygania spraw. W przypadku wydziałów gospodarczych właściwość ta najczęściej pokrywa się z właściwością miejscową danego sądu rejonowego lub okręgowego.

Dla przykładu - w przypadku powództwa przeciwko osobie prawnej (na przykład spółce z ograniczoną odpowiedzialnością), sprawę wytacza się zazwyczaj w miejscu jej siedziby. Ale za to w sprawach dotyczących konkretnych umów gospodarczych, postępowanie można wszcząć także w sądzie odpowiadającym miejscu wykonania umowy. To tak zwana właściwość przemienna.

Właściwość rzeczowa

Określa, które sprawy są rozpatrywane w pierwszej instancji w sądzie rejonowym, a które - w sądzie okręgowym.

W świetle art. 16 kodeksu postępowania cywilnego, zdecydowaną większość spraw gospodarczych rozpoznaje odpowiedni miejscowo wydział sądu rejonowego - czyniąc sądy okręgowe sądami drugiej instancji (odwoławczymi).

Wyjątkami są wybrane sprawy opisane w art. 17 k.p.c., dotyczące między innymi:

• praw niemajątkowych i związanymi z nimi roszczeń majątkowych;
• praw majątkowych, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 100 tysięcy złotych;
• uchylenia, stwierdzenia nieważności albo ustalenia nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

W ich przypadku pierwszą instancją dla sprawy gospodarczej jest wydział gospodarczy sądu okręgowego.

Jak wnieść powództwo do sądu rejonowego lub okręgowego - wydziału gospodarczego i jak przebiega samo postępowanie?

Mimo że postępowanie gospodarcze jest jedną z form postępowania cywilnego - w pewnych aspektach się od niego różni. Zasady obowiązujące strony postępowania są bardziej rygorystyczne, a sama ścieżka procesowa - opisana w przepisach w taki sposób, by do maksimum przyspieszyć całą procedurę.

W teorii bowiem sądy mają dążyć do rozstrzygania spraw gospodarczych w czasie nie dłuższym niż pół roku od dnia złożenia odpowiedzi na pozew.. W praktyce jednak okazuje się to niemożliwe. Co więcej, wiele spraw trafia do sądu odwoławczego po wniesieniu przez jedną ze stron środka zaskarżenia, co znacząco wydłuża całe postępowanie.

Co powinien zawierać pozew?

Według kodeksu postępowania cywilnego, składane do sądu pisma procesowe (np. pozwy oraz odpowiedzi na nie) muszą zawierać:

• oznaczenie sądu oraz rodzaju kierowanego pisma;
• imiona i nazwiska lub nazwy stron (wraz z ich przedstawicielami);
• oznaczenie adresów zamieszkania lub siedzib i adresów stron;
• numer PESEL lub NIP powoda (składającego pozew) - w przypadku, gdy jest on osobą fizyczną; numer w KRS powoda, gdy jest osobą prawną (na przykład spółką z ograniczoną odpowiedzialnością);
• właściwą treść pozwu lub oświadczenia (tak zwaną osnowę);
• wskazanie faktów oraz popierających je dowodów, na których oparto pozew;
• podpis strony;
• listę załączników.

Jak przebiega postępowanie dowodowe?

Ze względu na wspomniane już dążenie do skracania spraw gospodarczych - obie strony sporu mają obowiązek przedstawić wszystkie istotne dla sprawy twierdzenia oraz dowody już w pierwszym piśmie procesowym. Wnioski składane już w trakcie postępowania są zazwyczaj przez sędziów pomijane - z wyjątkiem sytuacji, w których powołanie danego dowodu było wcześniej niemożliwe, a powód lub pozwany - dobrze to uwiarygodni.

Samo postępowanie dowodowe jest więc w przypadku większości spraw gospodarczych oparte wyłącznie na dokumentach złożonych wraz z pozwem - to bardzo ważna kwestia. Zeznania świadków i wyjaśnienia stron są uznawane jedynie za dowody uzupełniające.

W celu „kondensacji” procesu sądowego kodeks postępowania cywilnego nie zezwala na występowanie z kolejnymi roszczeniami w toku sprawy - ani na tzw. powództwo wzajemne, czyli dochodzenie roszczeń przez stronę pozwaną wobec powoda. Jednakże w przypadku zmiany okoliczności powód może żądać, zamiast pierwotnego przedmiotu sporu, jego równowartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się może nadto rozszerzyć powództwo o świadczenia za kolejne okresy.

Czym jest umowa dowodowa?

Kolejnym, bardzo specyficznym dla postępowania gospodarczego mechanizmem prawnym jest tak zwana umowa dowodowa. Na tej podstawie strony sporu mogą wyłączyć z postępowania określone dowody - w celu skrócenia procesu sądowego lub, na przykład, ochrony tajemnic przedsiębiorstwa. Umowę dowodową zwiera się na piśmie pod rygorem nieważności lub ustnie przed sądem.

Kiedy wydział gospodarczy, a kiedy cywilny? - podsumowanie

Jeżeli zastanawiają się jeszcze Państwo, kiedy Państwa sprawą zajmie się wydział gospodarczy czy cywilny - kryteria spraw gospodarczych możemy zamknąć w trzech punktach:

• zarówno strona pozywająca (powód), jak i strona pozwana muszą być przedsiębiorcami;
• sprawa musi być związana z działalnością gospodarczą obu stron;
• sprawa musi mieć charakter cywilny, a nie karny.

Jak przedstawiliśmy w powyższym tekście, od tych kryteriów jest kilka wyjątków - dlatego przed rozpoczęciem postępowania radzimy zasięgnąć opinii specjalizującego się w sprawach gospodarczych prawnika. Jego wsparcia na pewno będą potrzebowali Państwo także w trakcie samego procesu.

Źródła: Wolters Kluwer, arslege.pl, infor.pl